Odpowiedzialność za szkody w prawie wodnym. Ułatwienia czy utrudnienia w dochodzeniu odszkodowania? Kiedy można wytaczać powództwo?
Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (dalej p.w.) wprowadza podstawy odpowiedzialności cywilnej w ramach działu XI w art. 468 – 472. Odpowiedzialność cywilna w świetle prawa wodnego jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, czego potwierdzeniem jest sam tytuł omawianego działu ustawy. Uważna lektura przepisów wkomponowanych w ten dział może jednak rodzić swego rodzaju zmieszanie, polegające na tym że nie mamy w całej rozciągłości regulacji do czynienia z klasyczną, recypowaną z kodeksu cywilnego wersją odpowiedzialności i roszczeń odszkodowawczych. Ustawa w dziale XI wprowadza własny tryb postępowania w przedmiocie odszkodowania i w większości przypadków zmuszać będzie poszkodowanego do wyczerpania autonomicznego trybu administracyjnego. Unormowania pozostające w bezpośrednim związku z problematyką odpowiedzialności za szkody zamieszczone zostały także poza tym fragmentem ustawy i balansują w istocie między odpowiedzialnością sensu stricto cywilną a mieszaną, tj. cywilną uzupełnioną o tryb administracyjny. Różnica więc sprowadza się do tego, czy wytoczenie powództwa o odszkodowanie musi być poprzedzone wydaniem decyzji o odszkodowaniu przez organ administracji publicznej, czy też nie.
Punktem wyjścia w ocenie, czy podlegać się będzie pod reżim wyczerpania administracyjnej drogi w uzyskaniu odszkodowania jest konieczność dokładnego zbadania stanu faktycznego oraz okoliczności w jakiej wystąpiła szkoda. Art. 468 p.w. stanowi, że „Do naprawienia szkód, o których mowa w przepisach ustawy, z wyłączeniem szkód, o których mowa w art. 31 ust. 7, art. 175 ust. 2, art. 176 ust. 10, art. 177 ust. 2 oraz art. 182 ust. 6, stosuje się przepisy art. 469.” W istocie więc zachodzi podział na te sytuacje, gdy podstawą odpowiedzialności będzie art. 469 p.w., oraz na te sytuacje, gdy art. 469 tej ustawy nie będzie miał zastosowania. Ustawa enumeratywnie wskazuje, przy wystąpieniu jakich szkód, odszkodowanie nie przysługuje i tym samym nie będzie znajdował zastosowania art. 469 p.w. Wśród takich okoliczności należy za ustawą wymienić;
– względem zakładów ( czyli podmiotów korzystających z wód w ramach usług wodnych, wykonujących urządzenia wodne lub wykonujących inne działania wymagające zgody wodnoprawnej) w przypadku szkód powstałych na skutek wprowadzenia czasowego ograniczenia w korzystaniu z wód lub zmiany sposobu gospodarowania wodą w zbiornikach retencyjnych oraz za szkody powstałe na skutek zawieszenia wykonywania uprawnień wynikających z pozwoleń wodnoprawnych ( art. 31 ust 7 p.w.)
– szkody powstałe na skutek wydania decyzji nakazującej usunięcie drzew lub krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią wydanej w celu zapewnienia właściwych warunków przepływu wód powodziowych przez właściwy organ Wód Polskich ( art. 175 ust 2 p.w.)
– szkody powstałe na skutek wydania decyzji nakazującej usunięcie drzew lub krzewów z wałów przeciwpowodziowych oraz z terenów uprawy gruntu, sadzenia drzew lub krzewów na wałach oraz w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału wydanej w celu zapewnienia właściwej szczelności lub stabilności wałów przeciwpowodziowych przez właściwy organ Wód Polskich. (art. 176 ust 10 p.w.)
– szkody powstałe na skutek wprowadzenia czasowego zakazu poruszania się po wałach przeciwpowodziowych (art. 177 ust 2 p.w.)
– szkody powstałe na skutek wydania decyzji nakazującej zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub opróżnienie zbiornika wydanej w przypadku ostrzeżenia o nadejściu wezbrania powodziowego przez właściwy organ Wód Polskich ( art. 182 ust 6 p.w.)
Podstawowy tryb mający na celu ustalenie i uzyskanie odszkodowania zadekretowano w art. 469 p.w. Art. 469 ust. 1 p.w. stanowi, że „ w sprawie naprawienia szkód […] powstałych w szczególności w związku z wykonywaniem pozwolenia wodnoprawnego albo dokonaniem zgłoszenia wodnoprawnego, prawo dochodzenia roszczeń przed sądami powszechnymi przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3.” Użycie w treści cytowanego przepisu wyrażenia „w szczególności” sprawia, że art. 469 p.w. będzie miał zastosowanie do każdej szkody, z wyjątkiem tych wyłączeń, które są wyraźne, jeśli tylko szkoda objęta jest reżimem Prawa wodnego z 2017 r.
Tryb, do którego odwołuje się art. 469 ust. 1 p.w. zostaje uruchomiony poprzez żądanie poszkodowanego skierowanego do właściwego organu. Właściwość organu ustalana jest w zależności od tego, czy powstała szkoda jest następstwem wydanego pozwolenia wodnoprawnego lub dokonanego zgłoszenia wodnoprawnego, czy nie. Jeśli zatem, szkoda jest następstwem wydanego pozwolenia wodnoprawnego bądź zgłoszenia wodnoprawnego właściwym do rozpatrzenia żądania poszkodowanego jest organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego lub do którego dokonuje się zgłoszenia wodnoprawnego. Organem właściwym w sprawie zgód wodnoprawnych są właściwe organy Wód Polskich lub minister właściwy do spraw gospodarki wodnej. Pomimo że nie ma znaczenia, jaka okoliczność dokładnie spowodowała szkodę to konieczne jest wystąpienie związku między szkodą a pozwoleniem wodnoprawnym lub zgłoszeniem wodnoprawnym. Jeżeli szkoda nie jest następstwem wykonywania pozwolenia wodnoprawnego albo dokonania zgłoszenia wodnoprawnego organem właściwym do rozpatrzenia żądania poszkodowanego jest właściwy wojewoda.
Właściwy organ, w zależności od tego w jakich okolicznościach powstała szkoda ustala wysokość odszkodowania, w formie pieniężnej, w drodze decyzji administracyjnej. Ustawa uzależnia zainicjowanie drogi sądowej w sprawie ustalenia i przyznania odszkodowania od wyczerpania przedstawionego powyżej trybu administracyjnego. W terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji administracyjnej wydanej czy to przez właściwy organ w sprawie pozwolenia wodnoprawnego lub zgłoszenia wodnoprawnego czy to przez wojewodę, strona (poszkodowana) może wnieść powództwo do sądu powszechnego. Bezczynność wskazanych powyżej organów administracyjnych w zakresie wydania decyzji administracyjnej trwająca 3 miesiące od dnia zgłoszenia żądania przez poszkodowanego, także uprawnia poszkodowanego do wniesienia powództwa do sądu powszechnego. Po upływie tego okresu organ traci uprawnienie do rozpatrzenia wniosku strony, ponieważ w takim przypadku wnioskodawcy przysługuje droga sądowa przed sądem powszechnym.
Scharakteryzowany powyżej tryb administracyjny nie musi zostać uruchomiony jeśli szkoda jest następstwem okoliczności określonych w art. 222 ust. 3 i art. 223 ust. 1 p.w. Do tych okoliczności należy;
– zalanie gruntów podczas powodzi w wyniku nieprzestrzegania przepisów ustawy przez właściciela wód lub właściciela urządzenia wodnego oraz
– gdy śródlądowe wody płynące lub wody morza terytorialnego albo morskie wody wewnętrzne zajmą trwale, w sposób naturalny, grunt niestanowiący własności właściciela wód.
Wówczas poszkodowany ( odpowiednio właściciel gruntów zalanych oraz dotychczasowy właściciel gruntu) może bezpośrednio dochodzić roszczeń na drodze sądowej, co potwierdza treść art. 472 ust 1 p.w. stanowiącego, że „w sprawie naprawienia szkód będących skutkiem okoliczności określonych w art. 222 ust. 3 i art. 223 ust. 1 stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.” W takiej sytuacji należy jeszcze pamiętać, że ustawa – Prawo wodne modyfikuje kodeksowe zasady przedawnienia, stanowiąc w art. 472 ust 2 p.w., że roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem 2 lat od dnia wystąpienia szkody.
Na zakończenie, należy za ustawą dodać, że prawo dochodzenia roszczeń obejmuje wyłącznie szkodę rzeczywiście poniesioną. Nie jest jednak do końca jasne, jak rozumieć nieznany Kodeksowi cywilnemu zwrot „szkoda rzeczywiście poniesiona”. Wobec tego, wydaje się, że niedopuszczalnym w świetle regulacji ustawy jest powoływanie się więc na szkody, które w opinii jednostki mogą powstać w przyszłości ani korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.